MAKALELER

STEREOTİPİK HAREKETLER – 1

Bazen etrafınızdaki çocukların takıntılı şekilde aynı el çırpma, zıplama hareketini yaptığını görürsünüz. Karşı taraf için bir anlam ifade etmese bile çocuk için bu hareketlerin bir çok farklı anlamı vardır. Kendisine ya da çevresine zarar vermese de, sosyalleşme ve akademik faaliyetlerde zorlanmalara, dışlanma ya da kabul görmemeye varan bazı olumsuzluklara neden olabilir. İşte bu belirli bir amacı, işlevi olmayan ritmik ve tekrarlayıcı hareket, davranış ve/veya sesleri tanımlamak için “Stereotipik” tanımı kullanılır.

Başta Otizm Spektrum Bozukluğunda olmak üzere bir çok farklı yetersizlikte stereotipik hareketler görülmektedir. Duyusal Eksiklik, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, şizofreni gibi bazı psikiyatrik bozukluklar, Parkinson veya Tourette Sendromu gibi nörolojik durumlarda, Bilişsel Yetersizlik, Obsesif Kompulsif Bozukluk, beynin frontostriatal sistemi etkileyen hastalıkları bunlardan bazılarıdır.

Gelişimsel Koordinasyon Bozukluğu, Gratifikasyon Sendromu gibi hastalıklarda da stereotipik hareketler görülebileceği unutulmamalıdır. İyi bir gözlem ve değerlendirmeler sonucu ayırıcı tanı konur.

Stereotipik Hareket Çeşitleri:

Basitten karmaşığa giden bir çok farklı biçimde görülen stereotipik hareketleri 4 bölümde inceleyebiliriz.

1.Duyumsal Uyarım: Motor stereotipik hareketler kapsamında baş ve/veya vücudunu ileri geri sallaması, kendi etrafında dönmesi,

2.Görsel Uyarım: Parmaklarını/elini gözlerinin önünde hareket ettirme, parmakları ile havada şekiller oluşturma, el çırpma

3.Dokunsal Uyarım: Elin ritmik hareketleri ile kulak, el gibi diğer vücut parçalarına vurmak, ısırmak, parmak ucu yürüme, nesneleri bükme

4.İşitsel Uyarım: Sözel stereotip olarak adlandırılan aynı ezgiyi üst üste saatlerce mırıldanma, duyduğunu tekrarlama, anlamsız sesler çıkarma, bağlam dışı konuşma

Nedenleri:

Stereotipik (Basmakalıp) davranışların nedenleri ile ilgili pek çok araştırma yapılmış ve halen yapılıyor. Pozitif sosyal pekiştirme (dikkat çekme, iletişim kurma, sevinme,  vb.), negatif sosyal pekiştirme (kaçma-kaçınma, iletişim kurmada yetersizlik, sıkılma, üzülme), pozitif sosyal olmayan pekiştirme (otomatik/içsel pekiştirme) ve negatif sosyal olmayan pekiştirme (sesten, dokunmaktan ve çeşitli çevresel durumlardan kaçma) şeklindeki dört işlevden biri ya da bir kaçının davranışı izlemesi nedeniyle oluştuğu ile ilgili ortak bir kanı mevcuttur. Kendini rahatlatma, regüle etme, vestibüler ve proprioseptif uyarım ihtiyacını karşılamak bu hareketlerin amacını en iyi şekilde açıklar.

Stereotipik Hareketler İçin Çözüm Önerileri

Peki bu hareketler engellenmeli mi? Hareketin açığa çıkma nedenleri bilindiğinde hareket tekrarı oluşmadan önlenebilecektir. Hareket oluştuğu sırada engellenmemelidir. Genellikle duyusal uyaran elde etmek amacıyla sergilenen içsel pekiştirme ile sonuçlanan basmakalıp davranışların azaltılması zor olan problem davranışlardır ve azaltmak amacıyla çeşitli yöntemler kullanılarak bu yöntemlerin etkinliği sınanmıştır. Uygulanan bazı yöntemler ve sonuçlarını şöyle sıralayabiliriz.

• Çocuğun sosyalleşmesi, akademik becerilerini engelleyen bir duruma neden oluyorsa, kendini ve başkalarını yaralayıcı ise ve yoğun davranışsal terapiye hiçbir şekilde yanıt yoksa stereotipik hareketler için ilaç tedavisi verilir.
• Duyu Bütünleme Terapisinin çocuğun ihtiyaçlarına uygun (vestibüler ya da proprioseptif duyu) düzenlenmesi ile duyu arayışının normalleştirilmesi sağlanır.
• Davranışsal Terapi yöntemi kullanılır.
• Görmezden gelindiğinde bir süre sonra  hareketlerde azalma olur.
• Oyun ile işitsel veya görsel uyarımlar verilmesi dikkatinin, ilgisinin odağının değiştirilmeli en etkili yöntemlerdendir.
• Anne babanın ilgisinin artması ve eğitimi ile bu hareketlerin büyük oranda azaldığını gösteren pek çok araştırma mevcuttur.
• Ağırlıklı yelek kullanımı ve duyu fırçası ile fırçalama, proprioseptif duyu girdisi sağlayarak çocuğun duyu arayışına cevap verir. Olumlu sonuçlar alınmasına destek olur.
• Hareket arayışı olan çocuğa vestibüler duyu girdisini sağlayacak aktiviteler yapılması önerilir.
• Sportif aktiviteler ve yetenekli olduğu şeyleri yaptırma süre ve sayısını arttırmanın da stereotipik hareketleri azalttığı görülmüştür

Kaynak:

Toper-Korkmaz,Ö. (2012). Basmakalıp (Stereotipik) Davranışların Azaltılmasında Yeni Bir Strateji: Tepkiyi Yarıda Kesme ve Yönlendirme. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 13(1) 59-70

Özkan, M. (2017). Stereotipik Hareket Bozuklukları.Türkiye Klinikleri J Pediatr Sci. ; 13(2):112-20

Yetim, A. Karakılıç, E. Mete,M. Gürpınar, B. Tatlı,B. Gökçay, G. (2014) Stereotipik Hareket Bozukluğu Olan Sütçocuğunda Unutulmaması Gereken Ayırıcı Tanı: Gelişimsel Koordinasyon Bozukluğu. Çocuk Dergisi 14(2):81-84

Resim karelinlestrange tarafından Pixabay‘a yüklendi 

11.08.2020